Antroposofie beleven
23 mei, 2025
Saar Frieling werkte mee aan een netwerkdag, tevens voorbereidingsdag, voor het Mens! Festival. Ze schrijft hier over haar ervaringen en het thema antroposofie in de samenleving. (Op de foto: Saar Frieling, Clarine Campagne, Petra Rutgers en Eveline Clignett; samen organiseerden zij de netwerkdag.)
Tekst: Saar Frieling, Luc Ambagts
Beeld: Anne Jetten
“De meeste mensen hebben nog nooit van antroposofie gehoord en hebben er geen enkel vooroordeel tegen. Ze denken aan iets met mensen, het woord lijkt op antropologie, en dat lijkt hen wel wat. Ik vind de vraag over het in de wereld zijn van de antroposofie interessant, net zoals ik de vraag hoe ik mens in de wereld ben en hoe anderen dat zijn interessant vind.” Toen ik dat had gezegd zat ik er ineens middenin, in een team met mensen om een netwerkdag voor te bereiden.
Die andere mensen blijken het doodnormaal te vinden om tussen allerlei grote projecten door, desnoods vanuit de trein, zoomgesprekken te voeren. In galop. Ik blijf zitten. De praktische dingen die ze mij vragen om te doen, zoals in twee zinnen mijn workshop uitleggen, die doe ik niet. Wel reageer ik op een uitnodigingstekstje met een lange uiteenzetting per e-mail. Geen praktisch alternatief, maar het voorleggen van verdere gedachten over het onderwerp. Super-irritant, weet ik uit ervaring.
Maar tot mijn opluchting laten de anderen zich daardoor niet stoppen, die gaan gewoon door. En dan heb ik het gevoel dat ik mijn irritantste eigenschap – mijn onpraktische, woordenrijke neiging om vooral te reflecteren en niet te handelen – in deze samenwerking juist mag inzetten! We krijgen lol in onze verschillen, en we beginnen ons in het tegenhangen te ontspannen. We werken samen aan iets dat én getrokken én doordacht moet worden. We beginnen elkaar en onszelf steeds meer te vertrouwen.
Ik krijg in een opwelling het boek Meditaties over onmacht te leen. Ik lees het, het voelt als het missende puzzelstukje na een lange zoektocht. Ik neem contact op met Christine Gruwez, de schrijfster, en dat vormt het begin van het Atelier van de Onmacht. Ik zal hierover verderop meer vertellen.
Onmacht
Christine zegt: “Zodra je je uitspreekt in de wereld, zodra je handelt, bevind je je in de dualiteit, en in het onvermogen.” In potentie is alles mogelijk, maar de realiteit is voor die potentie nooit groot genoeg, de potentie past er niet in. Dit spanningsveld vormt de kern van de menselijke onmacht: dat de potentie als ongedeelde kracht ervaarbaar is, maar dat die potentie nooit als geheel in de werkelijkheid kan worden uitgedrukt.
Vanuit dit perspectief kan ik de moed van mijn collega’s bewonderen om zich met volle kracht in de wereld te begeven en daarmee bloot te staan aan alle kritiek die je daarbij kunt krijgen. Mijn eigen wat minder moedige maar toch wezenlijke rol kan ik herkennen in het te allen tijde dicht bij de potentie willen blijven. In mijn eentje kom ik deze hobbel niet voorbij, maar in de afgelopen jaren heb ik geleerd dat samenwerking meer mogelijk maakt dan ik voor mogelijk houd.
Vandaag gaat het over het in de wereld zijn van de antroposofische beweging. En dus ook over de potentie en de daadkracht van die gemeenschap. Wij vonden elkaar in het verlangen om de potentie die we ervaren in de antroposofie in de wereld uit te drukken. En we ontdekten dat bij dat verlangen ook de pijn resoneert van het onvermogen om die volle potentie in de werkelijkheid uit te drukken.
Geestesstromingen
In onze samenwerking ervaar ik opnieuw dat ik op allerlei vlakken fundamenteel anders in de wereld sta dan mensen met wie ik te maken heb. In zijn boek Over de redding van de ziel beschrijft Bernard Lievegoed wat hij in de loop der jaren aan inzichten heeft ontwikkeld over verschillende geestesstromen. Zelf ben ik al jaren aan het puzzelen op de vraag in welke geestesstroom ik sta, en ik ben er nog niet uit. Het lijkt soms afhankelijk van met wie ik aan het werk ben. Alsof het een evenwicht is dat bewaard moet worden.
Als ik kijk naar de grote vragen van vandaag, kan het denken in geestesstromen helpen herkennen dat er wezenlijke en diepe verschillen zijn tussen hoe mensen besnaard en gericht zijn. De opdracht om te weten uit welke stroom je zelf komt, is tegelijkertijd een opdracht om je te realiseren dat iemand anders, die je niet begrijpt, of die je angst aanjaagt, of die je verkeerd vindt, wellicht uit een andere stroom komt. Dat vraagt vertrouwen. In jezelf, in de ander, en in de optelsom van iedereen. Of misschien beter: een erkennen van, een overgave aan de onmacht.
Op dit moment is dat vertrouwen in het geding, en lopen er diepe scheuren van wantrouwen over de gehele wereld, ook in mij. Wat mij betreft gaat de pijn die wij kunnen voelen over onszelf en ons gezamenlijke verlangen om in de wereld te zijn, niet over antroposofen, of over antroposofie. Of in elk geval niet meer of minder dan dat christenen die pijn voelen, of islamieten, of humanisten, of klimaatwetenschappers. Het is steeds de pijn van het zien van de mogelijkheden, en het moeten erkennen van de realiteit.
Hoe kunnen wij leren de onmacht ook collectief als een gegeven te ervaren? In de wereld als geheel is de pijn heel groot, die is ondraaglijk. De reflex is om elkaar onze pijn te verwijten. Hoe kunnen we ons ertoe verhouden, zonder een uitweg te zoeken in woede of verwijt?
Ik kom nu op een gebied waarvoor ik geen taal heb. Ik loop steeds vast in wat ik op deze plek zou willen zeggen. En dat klopt ook, want ik kan in taal geen ruimte scheppen die groot genoeg is voor de onmacht van ons allemaal samen. Over dat stukje moet ik heen springen, om van de andere kant met weer een ander beginpunt te naderen.
Kunstenaarschap
Het laatste beginpunt, en meteen het eindpunt, is de sociale sculptuur van Joseph Beuys. In het Atelier van de Onmacht oefenen we de sociale sculptuur. Niet alleen in gesprek, maar ook in de fysieke ruimte en gebruikmakend van allerhande materialen onderzoeken we de onmacht als weg voor verbinding en aanraakbaarheid. Dat is een bijzonder proces waarmee we nog lang niet klaar zijn.
Ik leer dat kunstenaarschap schuilt in het instappen, inclusief de dualiteit die onlosmakelijk daaraan vast zit. Als dramaturg kan ik vervolgens mijzelf en alle verbinding die optreedt, de herkenning, het onbegrip, en alle dingen die spelen die ik niet kan overzien, ervaren als een totaalbeeld waarin ikzelf een personage ben. En in dat totaalbeeld kan ik de potentie ervaren, het verlangen, van mijzelf en van anderen. Die potentie drukt zich juist uit in de ergernissen, het onvermogen, de verlangens, en de verbindingen die daardoor ontstaan.
Maar ik ben nog maar een kwakkelige kunstenaar, die het eigenlijk zelf nog niet goed verdraagt om in de wereld te zijn. Het onvermogen om de vorm als een ruimte om mijn kwetsbaarheid heen te vouwen, is te pijnlijk. Ik moet denken aan Herman Gorter, die over de liefde schreef:
Ik wou het helemaal zeggen –
Maar ik kan het toch niet zeggen.
Daarmee eindig ik, voor nu.
Dit is een bewerking van de tekst die Saar Frieling aan het begin van de netwerkdag uitsprak.
Antroposofische Vereniging
Ruim drieduizend leden ontmoeten elkaar in meer dan vijftig regionale groepen en studiecentra, in zelf geïnitieerde werkgroepen, bij de jaarlijks terugkerende activiteiten zoals de Grondsteenconferentie, de herdenking van de gestorvenen, de Algemene Ledenvergadering, de Michaëldagen, of bij de bijeenkomsten van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschappen voor specifieke vakgebieden. In het ledenblad Motief lezen ze over onderzoek en activiteiten van leden, verdiepende artikelen over antroposofie en bijdragen uit de Hogeschool.
De vereniging verzorgt twee websites: www.antroposofischevereniging.nl voor de vereniging zelf; www.antroposofie.nl laat zien wat er in de antroposofische beweging in Nederland leeft.
De Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap heeft als doel om onderzoek op geestelijk gebied te stimuleren en te coördineren, opleiding te verzorgen en maatschappelijk bij te dragen aan diverse werkvelden.
Secretariaat en werkgroepruimtes, Boslaan 15, 3701 CH Zeist, 030 691 8216,
Elisabeth Vreedehuis, Riouwstraat 1, 2585 GP Den Haag, 070 355 0039 (lunchcafé, programma en verhuur), www.vreedehuis.nl, 070 354 0118 (bibliotheek),
Dit artikel verscheen in Motief 293 van juni 2025
