Bouwen aan biodiversiteit. Geelstaartklaverzandbij en Witte-Bruid-komkommer

23 mei, 2025

Biodynamische boerderijen die cultuuroases vormen voor de toekomst van de Aarde, dat beeld stond Rudolf Steiner voor ogen. Op veel biodynamische boerderijen bruist het van de acti­viteiten. Twee voorbeelden van levendige bijeenkomsten, waar boeren, imkers, burgers, consumenten en koks elkaar ontmoe­ten en werken aan meer biodiversiteit.

Tekst: Ellen Winkel
Beeld: Odin

De geelstaartklaverzandbij is in de provincie Flevoland een zeldzaamheid. Op waarneming.nl, waar natuurliefhebbers jaar­lijks 35 miljoen waarnemingen invoeren, is deze rode-lijst-soort slechts éénmaal gespot in deze provincie: op 21 mei 2024, op de Bronsweg in Lelystad, door wilde-bijen-kenner Simon Olk. Simon was daar bij biodynamische tuinderij De Stek in het kader van de biodiversiteitsonderzoeken die Foodcoop Odin laat uit­voeren op boerderijen. Dit is één van de leuke weetjes waarover ecoloog Martijn Bunskoek vertelt aan een groep van 25 boeren en imkers die meedoen aan de Odin-imkerij. Ze zijn op 10 maart naar de kop van Noord-Holland gereisd om een kijkje te nemen bij de Odin-bijen op de vlak bij elkaar gelegen BD-boerderijen De Lepelaar en De Buitenplaats.

Odin heeft bijenkasten geplaatst op 25 boerderijen en 7 andere locaties. Ze worden deels verzorgd door de Odin-imker (die in dienst is bij het bedrijf) en deels door een team van vrijwillige imkers. Honing oogsten ze niet. Doel van de imkerij is het bevor­deren van meer biodiversiteit. Daaraan dragen de biodiversiteit­sonderzoeken die Martijn Bunskoek jaarlijks verzorgt bij twee of drie deelnemende boerderijen bij. Tijdens de bijeenkomst in Noord-Holland geeft hij ook tips om meer insecten, vogels en amfibieën aan te trekken: bloemstroken op vaste plekken, gefa­seerd maaien, takkenrillen, kasten voor uilen of torenvalken, een poel graven, stukken waar de grond niet verstoord wordt. “Van de wilde bijen zit 80% in de bodem,” zegt Martijn.

Bijen begroeten

Boer Monique Bokdam van de Zonneboog in Lelystad is blij met de bijen op haar erf, vertelt ze tijdens een Winteravondgesprek, dat Odin op 12 maart heeft georganiseerd in het Foodcafé op biodynamische boerderij Vliervelden in Almere. Ze vertelt: “Odin had een oproep onder zijn klanten gedaan om bij ons bollen te komen planten. Op een zaterdagochtend kwamen er 25 mensen meedoen, zelfs uit Groningen! Voor hen een mooie ervaring, en wij hebben nog steeds plezier van de bloemen die we in het vroege voorjaar zien opkomen.” De kring van 15 mensen luistert geboeid.

Enkele imkers, tuinders en andere geïnteresseerden (onder andere iemand die heel graag haar tuin aantrekkelijk wil maken voor bijen) zijn op de gespreksavond afgekomen. Moni­que vervolgt: “Door de imkers van Odin worden we ontzorgd. Ik moest een keer weg terwijl er net een zwerm hing. Toen kwam Jos Willemse om de zwerm te scheppen. Hij begroet de bijen altijd eerst, als hij aankomt. En hij geeft alle volken een naam. Het is eigenlijk net als bij onze koeien, daar moet je ook heel rustig naar toe gaan. Sinds de bijen er staan, kijk ik met andere ogen rond: wat bloeit er wanneer op onze boerderij?”

Het gesprek komt op landbouwgif, dat een bedreiging vormt voor de bijen: “We hebben bijen staan op een biodynamische tuinderij in Noord-Brabant, maar daar gaan de volken ieder jaar dood”, vertelt Bas Strijker, die de baan van Odin-imker over­neemt van Jos. “Daarom hebben we monsters van de bijen, de raten en honingresten laten onderzoeken. Wat bleek? Er zaten 28 soorten gif in, in één bijenvolk.” Imkers uit die buurt bleken ook hoge bijensterfte te hebben. Bas zet zich nu in voor bewust­wording bij mensen in die regio, in de hoop dat ze samen een omgeving kunnen creëren waar bijen kunnen overleven.

Proeftuinen zaadvaste rassen

Komkommers met namen als Witte Bruid en La Diva. Stokslabo­nen die Opaboontjes heten, Bonen van Henk of Neckarkönigin. Het zijn enkele van de vele rassen die bij de proeverij, afgelopen zomer op biodynamische tuinderij EkoLogisch in Roelofarends­veen, geproefd konden worden. Daarop kwamen een veertig­tal tuinders, consumenten en koks af. “Met verbazing zag ik de veelheid aan komkommer-, sperzieboon- en snijbonenrassen op de proeverijtafels staan”, zei Lian Tan van Stichting Herenboeren Groene Hart. “Het verrassende was dat niet één hetzelfde smaakte als een andere. Ik ga in de winkel beter opletten, vra­gen welk ras het is en vertel het door aan mijn familie, vrienden, kennissen en iedereen die het horen wil.”

Deze proeverij was deel van het project Levende Zadenbank, dat als doel heeft om een grotere diversiteit aan rassen op de akkers te krijgen, en dan in het bijzonder patentvrije zaadvaste rassen. Dat zijn rassen die hun eigenschappen grotendeels vasthouden in een volgende generatie, zodat een tuinder zelf zaden kan oogsten om ze het volgende jaar weer uit te zaaien. In 2023 ging een voorloper van dit project, gefinancierd door Stichting Zaadgoed, van start op één tuinderij. In 2024 deden vier telers mee en in 2025 hebben 16 boeren en tuinders uit Nederland en Vlaanderen zich aangemeld voor het vervolgproject Proeftuin(en) patentvrije zaadvaste rassen.

Smaken beleven

Marieke Berkhout en Mieke Lateir trekken nu de kar. Ze zijn blij verrast over het grote enthousiasme onder telers om mee te doen. Marieke: “Het belangrijkste dat we willen bereiken is bewustwording, zowel bij telers als bij consumenten en koks. Voor veel tuinders is dat wennen: ze hebben vaak al veel ver­schillende gewassen, en zijn niet altijd gewend om dan van één gewas meerdere rassen te telen. Ze denken: deze rode biet is de beste, ook al is het een hybride ras.

Maar als ze dan meerdere zaadvaste rassen gaan uitproberen, zijn ze vaak verbaasd over hoe goed ze het doen en hoe lekker ze zijn. Doordat we telers bij elkaar brengen, leren ze ook van elkaar. Ze hebben natuurlijk verschillende voorkeuren. David Luijendijk – waar die proeverij vorig jaar was – wil graag veel bonen tegelijk kunnen oogsten, dat is handig voor zijn manier van afzet. Een andere teler, met een zelfpluktuin, heeft het liefst bonen die over een zo lang mogelijke periode te plukken zijn.”

Als het om appels gaat, zijn consumenten zich wel bewust of ze een Elstar of een Goudreinet eten. Maar ook bij prei, boerenkool of mais valt er veel meer aan smaak te beleven dan ze gewend zijn, en dat kan ieder komen ervaren bij de proeverijen in 2025 (zie kader). Uiteindelijk komen er uit de vele proeven rassen naar voren die kansrijk zijn om breder geteeld te worden, zodat er meer variatie komt in het groenteschap in de winkel. “Of als er een ras komt dat heel lekker is, maar wat betreft opbrengst of groeikracht achter blijft, kunnen we een veredelaar vragen ermee aan de slag te gaan en een beter ras te ontwikkelen,” vertelt Marieke.

Gentechvrij blijven

Wat deze zoektocht extra belangrijk maakt, is dat de EU besloten heeft de regels rond gentech te versoepelen. Hoe dat er precies gaat uitzien, wordt nu uitgewerkt. Daarbij is het onzeker of het gebruik van gentech in rassen en producten in de toekomst her­kenbaar blijft voor telers en consumenten. Marieke: “De biolo­gische landbouw is nu nog voor een groot deel afhankelijk van gangbare rassen die op een biologische manier vermeerderd wor­den. Maar kunnen we die, als we gentechvrij willen blijven, in de toekomst nog gebruiken? Dat maakt de ontwikkeling en bredere bekendheid van zaadvaste patentvrije rassen extra belangrijk.”

Foto: Workshop boom-imkeren voor een natuurlijke woonplek voor bijen tuinderij EkoLogisch

De Biodynamische Vereniging bouwt sinds 1937 aan landbouw in samenhang met alles wat leeft. Boeren en burgers zetten zich samen in voor een gezonde bodem als basis voor gezonde voe­ding. Ze werken aan ver­dieping en inspiratie door studie en ontmoeting. Vanuit haar Willy Schilthuis Fonds ondersteunt de Biody­namische Vereniging tal van projecten, zoals het Proef­tuinenproject. Je kunt dit werk ondersteunen door lid te worden of een donatie te doen via www.bdvereniging.nl. Leden ontvangen vier keer per jaar het magazine Dynamisch Perspectief.

Het Proeftuinenproject organiseert twee proeverijen: op maandag 1 september bij tuinderij Goutte in Riemst (Bel­gië) en op maandag 15 september bij tuinderij de Groen­temeester in Maassluis (Nederland). Zie www.bdvereniging.nl/bd-agenda en www.mobieletuinier.nl/proeftuin.

Lees meer over de Odin-imkerij op www.odin.nl/imkerij. Bele­venissen van de bijen en de imkers kun je volgen via de Odin-imkerij-nieuwsbrief. Als bijenvriend steun je de imkerij en de biodiversiteitsonderzoeken.

Dit artikel verscheen in Motief 293 van juni 2025