Project inspirerend onderwijs
31 januari, 2025
Anne Machiel over vitale onderwijsontwikkeling
Wat verandert er in een klas wanneer de leerkracht het storende of het onbegrepen gedrag van een leerling als een verborgen kwaliteit leert zien? Anne Machiel werkt met verschillende scholen samen aan dit thema. Hij zoekt naar alternatieven voor de top-down benadering van kwaliteitsverbetering in het onderwijs. Hoe komen de leerkracht en de leerling zelf weer in het centrum van de onderwijspraktijk te staan?
Tekst en beeld: Luc Ambagts, Anne Machiel
Wat wil je veranderen in het onderwijs?
Veel onderzoeks- en ontwikkelprojecten in het onderwijs ontstaan door signalering van problemen met leerresultaten, met gedrag en met het niet voldoen aan maatschappelijke eisen. Aan specialisten, die alleen binnen hun straatje denken, wordt gevraagd oplossingen te vinden voor deze problemen. Daaruit ontstaan methodes, die door uitgeverijen in de markt worden gezet. Blijkt bijvoorbeeld de leesvaardigheid af te nemen, dan moet er meer oefening en meer begrijpend lezen worden ingezet. Zo worden de vraagstukken steeds op eenzelfde top-down manier beetgepakt. De leerkrachten staan buitenspel en hobbelen ieder keer achter een nieuw top-down project aan en de animo om leerkracht te worden neemt af.
Wat is een alternatief?
Je start bij de leerkrachten en de leerlingen. Leerlingen laten zich op hun manier zien en stellen daarmee impliciete vragen. Begin door je in te leven in de dynamiek van dat kind, probeer te worden als dat kind. Dan vind je zijn wilsintentie. De vraag is dan: “Hoe kan ik daarbij aansluiten? Alleen al het vinden van die wilsintentie maakt je pedagogisch en didactisch creatief. Ik zie een leerkracht dan een inspirerende en effectieve taalperiodeles ontwerpen, die uitstraalt in de rest van het werken van de dag.
Een ander krachtig middel is het omvormen van negatieve oordelen, die je ergens in je toch over een kind hebt. Van daaruit kom je op nieuwe ideeën om aan te sluiten bij het kind. Zeurt hij vaak? Maak dan een goede zeur van hem. Nodig hem uit om te zeuren: “Hebben we nu echt alles voor de excursie klaargezet?” Is iemand een drammer? Maak drammen zinvol! Vraag bijvoorbeeld: “Wat is de kern van deze les die echt iedereen moet weten?” Ik ondersteun leerkrachten om zelf, voor hun leerlingen, eigen oplossingen te vinden en die als collega’s met elkaar te delen.
Wat kan er dán wel wat nu vaak nog niet kan?
Door uit te gaan van de concrete en unieke ontmoeting tussen leerkracht en leerling ontstaat een bottum-up werkwijze. Je schept de mogelijkheid bij te dragen aan een humane pedagogie, die uitgaat van de ontmoeting van mens tot mens. Je práát niet over de vraagstukken, maar je gaat er mee aan het werk. Met de vaardigheden die we inzetten, kijken we steeds opnieuw naar concrete situaties en naar praktische vraagstukken. Ook daarin kun je je inleven en proberen de positieve impuls die achter zo’n vraagstuk schuilgaat te vinden. Door zo te werk te gaan, geef je praktijkonderzoek vorm. Dat maakt dat iedereen met je kan meekijken.
Geef eens een voorbeeld.
Tijdens een bewegingsles stoort een jongen door steeds contact te zoeken met een andere jongen om dan samen om iets te lachen. Ineens ziet de leerkracht hem als een ober voor zich, iemand die contact maakt en zich dienstverlenend opstelt. Ze kiest als kern: dienstverlenend contacten. Dat gaat ze gebruiken in de les. Tijdens het zingen in de klas geeft ze hem opdrachten. Hij mag voor haar iets in de gaten houden: “Wie hoor je het duidelijkst? Kwamen we goed uit?” Daardoor is hij meer op de groep gericht en minder op zijn vriendje.
Sommige leerlingen doen nu beter hun best of letten ook mee op. Tijdens het zingen geeft hij het ritme aan met een trommel. Hij mag doorlopend dienstverlenend contacten en levert zo een bijdrage aan het leren en werken van de hele klas. Hij zit tijdens het lezen in het leesgroepje graag naast de leerkracht. Wanneer zij afdwaalt, doordat er even iets anders is dat haar aandacht vraagt, laat hij met zijn vinger zien waar ze gebleven zijn. Dit is een ervaring van Lisa Hekkens, van Educare in Venlo.
Door de wil die achter het storende gedrag zit te onderzoeken komt ze op ideeën om die wil een positieve plek te geven. Ze neemt de vraag hoe ze dat kind ober kan laten zijn serieus en komt tot oplossingen waardoor het hele gebeuren in de klas vitaler wordt. Wat eerst stoorde heeft een zinvolle functie gekregen.
Hoe maak je dat voor anderen toepasbaar?
Geregeld vertonen kinderen in de klas onbegrepen gedrag. Het blijkt dan niet te helpen om het kind zich te laten aanpassen aan wat volgens jou zou moeten. Dat kan ook niet. Ieder mens, ieder kind heeft een drive om de dingen op zijn of haar manier te doen. Je wilt als leerkracht dat ieder kind leert, zich ontwikkelt en zijn of haar wezenskern daarbij tot werkzame kracht maakt. Wanneer je bij die wezenskern aansluit, zul je merken dat je zelf verandert. Je eigen gedrag wordt beweeglijker.
Het is voor mij een belangrijk inzicht geworden dat ieder kind een zinvolle bijdrage wil leveren aan de ontwikkeling van jouw les en ook aan het geheel van de klas. Als je dat vormgeeft, komt het leerklimaat van de hele klas in beweging. Het is iedere keer een wonderlijke ontdekking: door je specifiek op één kind te richten, ontdek je wat hij of zij wil bijdragen aan de klas en loopt het leren en werken met de hele klas beter. Je bereidt een les voor vanuit de wilsintentie van die ene leerling, maar geeft hem aan de hele klas.
Zo te werken inspireert de leerkrachten en de leerlingen! En wat voor kinderen geldt, geldt ook voor collega’s. Ook zij willen gezien worden in hun eigenheid, hun wilsintentie. En dat heeft weer gevolgen voor de organisatie en de samenwerking onderling en met de ouders op school. Dan pak je het efficiënt en creatief aan. Je doet dan wat Rudolf Steiner aanduidt als: “Es sollte die Waldorfschule aus einem Guss gegossen werden!“
Hoe leren leerkrachten zo te werken?
Dat is heel simpel. Begin met een paar werk/studiedagen. Dan de vergadering zo inrichten dat je het individuele initiatief van elkaar versterkt. Ervaringen uitwisselen en vraagstukken samen inlevend aanvliegen. Met elkaar oefenen in het inleven en omvormen van negatieve oordelen, lessen voorbereiden. Af en toe casussen opschrijven en aan ons opsturen, die we dan bespreken, zodat de kracht en betekenis ervan zichtbaar wordt.
En wat levert dat op?
Het lesgeven zelf wordt boeiender en efficiënter: je wint tijd. Door te reflecteren vanuit positiviteit en te kijken waar het gelukt is, levert het zowel energie als inzicht op. De uitvoering vraagt in die zin geen extra tijdsinvestering. De uitwisseling binnen school krijgt zo nog gerichter inhoud. Je doet je gewone werk en bent daarin al onderzoekend. Je geeft wel je autonomie sterker vorm.
Wie wil je daarbij betrekken?
Het project is ontstaan vanuit het samenwerken met De Noorderkroon in Enschede, Rudolf Steiner Educare in Venlo en Oosterwoldschool Sofia in Almere. Belangstelling is er van een kinderopvang en van twee scholen voor voortgezet onderwijs. Je zou kunnen zeggen, dat het project al begonnen is.
Het is ons streven dat er vanuit de werkpraktijk een handboek ontstaat met begeleidende video’s, met daarin prototypen voor inspirerende en vitaliserende lespraktijken. Dan kan zich daaromheen een netwerk vormen van elkaar ondersteunende leerkrachten. Een aantal van hen werkt dan als trainer/voortrekker op de eigen locatie. Zij houden de vaart erin, reiken handvatten aan, waarmee leerkrachten zelf een inspirerende en vitaliserende lespraktijk kunnen creëren. Door naast vrijescholen ook reguliere scholen te benaderen, vragen we in het hele netwerk in en rond onderwijs aandacht voor een radicale bottom-up benadering. Vanzelfsprekend betrekken we ook ouders en inspectie bij dit project.
Hoe ziet dat er verder uit?
De duur van het project is drie jaar. Deelnemers kunnen op verschillende momenten instappen. Aanvang van het project is 1 augustus 2025. We zijn op zoek naar financiële ondersteuning voor de kosten van begeleiding, het opleiden van trainers, het maken van video’s en een publicatie, reizen en vrijroosteren van leerkrachten. We willen nu en ook tijdens het project allerlei mensen interesseren, van collega’s tot scholen, opleidingen en de inspectie. Iedereen die geïnteresseerd is of wil meedoen is van harte daartoe uitgenodigd!
In de video met Wendy Kattenpoel van De Noorderkroon uit Enschede zie je een mooi voorbeeld van aansluiten bij de werkstijl van het kind: https://youtu.be/-GMF0RD7bsw.
Inspirerend onderwijs is een project van Anne Machiel en Albert de Vries in samenwerking met de Academie voor Ervarend Leren. Neem bij interesse contact op via
Dit artikel verscheen in Motief 289 van februari 2025
